چهارشنبه, ۱۹ شهریور ۱۳۹۳
۰۸:۱۳
۵۵
با قدم نهادن جوامع انسانی به عصر تکنولوژی، رشد سریعی در علم و فناوری به وجود آمد و تا امروز ادامه داشته‌است. جوامع مختلف هم برای پیشرفت و ترغیب مردم به علم و دانش، جوایز و افتخاراتی به دانشمندان محلی خود اعطا می‌کردند. بدین ترتیب فرهنگ تقدیر از دانشمندان و عالمان در جهان گسترده‌تر شد به گونه‌ای که امروزه حدود 390 جایزه علمی معتبر در سراسر جهان به کسانی تعلق می‌گیرد که فعالیتی نوآورانه و مفید برای بهبود کیفیت زندگی بشر و ارتقا سطح دانش، انجام داده‌باشند. شاید هرگاه سخنی از جایزه علمی به میان می‌آید جایره نوبل و جایزه فیلدز بیشتر توجه را به خود جلب کرده باشند ولی برخی جوایز قدیمی‌تر و گران‌بهاتری در علم و فناوری وجود دارند که کمتر سخنی از آنها به میان آمده‌است با این حال نمی‌توان از اعتبار و اهمیت آنها چشم‌پوشی کرد.
جوایز علمی در زمینه‌های مختلف
جوایز علمی نه تنها در زمینه‌های علوم پایه بلکه در تمامی زمینه‌های علم و فناوری اهدا می‌شوند. بعضی از این جوایز عبارتند از:
• اخترشناسی: جایزه دنی هینمن، مدال ادینگتون و نشان هنری دراپر
• ریاضیات: مدال فیلدز، جایزه آبل، جایزه بلومنتال، جایزه ولف و جایزه دنی هینمن
• شیمی: جایزه نوبل، نشان پریستلی، مدال الیوت کرسون و جایزه فایرز در شیمی آنزیم
• علوم رایانه: جایزه تورینگ، مدال الیوت کرسون و مدال ریچارد همینگ
• فیزیک: جایزه نوبل فیزیک، جایزه ولف، مدال بولتزمان، جایزه پانوفسکی، مدال ماکس پلانک و جایزه اینشتین
• هوافضا: جایزه برادران رایت و جایزه ایکس انصاری
• پزشکی: جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی، جایزه ولف، مدال الیوت کرسون، جایزه پتامکین و جایزه لسکر
جایزه نوبل (Nobel prize)
نخستین و شناخته‌شده‌ترین جایزه علمی، جایزه نوبل، برگرفته از نام «آلفرد برنارد نوبل» است که هر سال در ۴ رشته علمی به برترین دانشمندان فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و اقتصاد ـ و دو رشته غیر علمی ادبیات و صلح ـ در سراسر جهان اهدا می‌شود. آلفرد نوبل در سال ۱۸۹۵، یک سال پیش از مرگ، نزدیک به تمامی ثروتش را که از راه اختراع دینامیت به دست آمده بود به پایه‌گذاری این جایزه اختصاص داد تا با ترویج تلاش‌های علمی بشردوستانه استفاده‌های غیرصلح‌آمیز از اختراعش را جبران کند. این جایزه حاوی یک مدال طلا، دیپلم افتخار و 200 هزار دلار آمریکا در هر رشته و در مجموع 1.2 میلیون دلار است که این مبلغ اغلب به منظور تامین هزینه‌های تحقیق و پژوهش به دانشمندان اعطا می‌شود. روند پیشنهاد نامزد و انتخاب برنده، طولانی و موشکافانه بوده و این مسئله موجب برتری اعتبار جایزه نوبل نسبت به سایر جوایز شده‌است. البته جای خالی ریاضیات در میان جوایز اهدایی از سوی بنیاد جایزه نوبل دیده می‌شود که می‌توان به ترتیب جوایز آبل، فیلدز و کرافورد را معادل مناسبی برای آن دانست.
جایزه تورینگ (Turing prize)
سالانه از سوی انجمن ماشین‌های محاسب (ACM) به اشخاصی که سهم به‌سزایی در پیشرفت‌های زمینه کامپیوتر دارند، جایزه‌ای تحت عنوان جایزه تورینگ اهدا می‌شود. این جایزه نخستین بار در سال 1966 به آلن پرلیس از آمریکا تعلق گرفت. از آنجایی که برای علوم کامپیوتر جایزه نوبل وجود ندارد، این جایزه معادل مناسبی برای نوبل می‌باشد. حامیان این جایزه دو شرکت گوگل و اینتل بوده و مبلغ 250 هزار دلار آمریکا به برنده تعلق می‌گیرد.
جایزه برادران رایت (Wrigth brothers` prize)
در ایالات متحده، جوایز محلی متعددی مانند عقاب طلایی، در زمینه هوانوردی و خلبانی از سوی ادارات هوانوردی مختلفی به خلبانان محلی اعطا می‌شد. در آگوست 2003، اداره هوانوردی فدرال(FAA) برنامه جایزه ویژه خلبانی برادران رایت(MPA) را افتتاح کرد تا به عنوان جایزه ملی معتبر در این زمینه به جای جوایز محلی متعدد شناخته شود. این جایزه به خلبانانی حرفه‌ای، مستعد و با سابقه پرواز پنجاه سال پیاپی و یا بیشتر، اهدا می‌شود که شامل گواهی‌نامه و مدال خلبانی بوده و همزمان مقام افتخاری به نام خلبان و ملیت وی در سایت اصلی این برنامه قرار می‌گیرد. البته این جایزه به منظور قدردانی از افرادی که پژوهش‌ها و فعالیت‌های قابل توجهی در مهندسی، طراحی، توسعه، و یا بهره‌برداری از وسایل نقلیه هوایی یا فضایی انجام داده باشند، نیز تعلق می‌گیرد.
جایزه فیلدز (Fields prize)
این جایزه هر چهار سال یکبار از سوی کنگره اتحادیه جهانی ریاضیات به دو، سه و یا چهار ریاضی‌دان کمتر از چهل سال در زمینه دستاوردهای ماندگار و پیشرفته در ریاضیات، اعطا می‌شود. این جایزه برای اولین بار به لارس آلفرس و جس داگلاس در سال 1936، اعطا شد و پس از آن فعالیت خود را به طور رسمی از سال 1954، آغاز کرد. خانم مریم میرزاخانی، نخستین دانشمند زن جوانی است که در سال جاری به همراه سه دانشمند جوان دیگر، موفق به دریافت این جایزه شد و افتخار ارزشمندی برای ایران به ارمغان آورد. جایزه فیلدز و جایزه آبل هر دو دارای اعتبار و اهمیت فراوانی هستند و به نوعی می توان هر دو آنها را معادل نوبل ریاضیات دانست ولی به علت محدودیت سنی در جایزه فیلدز، آبل گزینه مناسب‌تری است. جایزه فیلدز شامل یک مدال طلا با تصویر نیم‌رخ ارشمیدس و 15 هزار دلار آمریکا می‌باشد.
جایزه یونسکو (UNESCO prize)
این جایزه از سوی سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به فردی که سهم مهمی در پیشرفت تکنولوژی در مناطق دور یا کشورهای در حال توسعه عضو سازمان از طریق تحقیقات علمی و تکنولوژی (به ویژه در زمینه آموزش، مهندسی و پیشرفت‌های صنعتی) داشته‌است، اهدا می‌شود. این جایزه اولین بار در سال 1968، توسط رابرت سیمپسون سیلور از انگلستان اخذ شد. مراسم اهدای آن در سال‌های فرد همزمان با کنفرانس عمومی یونسکو، با اعطای 15هزار دلار آمریکا به همراه مدال نقره آلبرت اینشتین، صورت می‌پذیرد.
جایزه تنگ (tang prize)
این جایزه سال 2012 توسط دکتر ساموئل لیین پایه‌گذاری شده است. این جایزه هر دو سال یکبار به دو یا سه کاندیدا با دستاوردهای مهم در هر یک از زمینه‌های توسعه پایدار، علوم زیستی و دارویی، چین‌شناسی (مطالعه ادبیات و رسوم چین) و حقوق تعلق می‌گیرد. مبلغ جایزه تانگ حدود 400 هزار دلار در هر یک از چهار زمینه فوق و در مجموع 1675000 دلار است که البته این مبلغ بین دریافت‌کنندگان جایزه در هر رشته تقسیم می‌شود. این جایزه به منظور تشویق ذهن‌های خلاق برای ایجاد دیدگاه و نظریه جدید در راستای بهبود زندگی بشر، پدید آمده‌است. اعتبار این جایزه به اندازه‌ای است که نوبل آسیایی نامیده شده‌است.
جایزه ملکه الیزابت (queen Elizabeth prize)
جایزه 1.5 میلیون دلاری ملکه الیزابت در علوم مهندسی به مهندسانی با ابداعات مهندسی مفید در زمینه پیشرفت‌های زمینی، تعلق می‌گیرد و هدف آن توسعه تفکر عمومی در علوم مهندسی و تشویق جوانان برای شرکت در چنین فعالیت‌هایی است. این جایزه نخستین بار در سال 2013 به مارک اندرسون، تیم برنرزلی، رابرت کان و وینتون کف تعلق گرفت.
جایزه پیشرفت سریع در بنیاد علوم (Break through prize)
این جایزه به دستاوردهای مهم و جدید در زمینه مبانی فیزیک، علوم حیات و ریاضیات تعلق می‌گیرد. در سال 2012، یوری میلنر برای دانشمندانی که سهم به‌سزایی در ارتقا علم فیزیک و پاسخگویی به سوالات عمیق را داشته‌اند، این جایزه را در مبانی فیزیک پایه گذاری کرد. پس از آن در سال 2013، این جایزه با ورود بخش علوم حیات (در راستای پیشرفت‌های مهم در زمینه بهبود روش زندگی و افزایش طول عمر) به آن گسترش یافت و در سال 2014 نیز دستاوردهای مهم در تمامی شاخه‌های ریاضیات به آن افزوده شد. این جایزه، گران‌ترین جایزه علمی بوده و طی یک برنامه تلویزیونی مبلغ 3 میلیون دلار به برندگان هر یک از زمینه‌های فوق اهدا می‌شود تا بدین ترتیب ضمن تقدیر از آنها، نسل بعدی دانشمندان را به فعالیت در این راستا تشویق کنند.
جایزه مصطفی (Mustafa prize)
جایزه مصطفی(ص)، جایزه عالی علم و فناوری است که هر دو سال یکبار به دانشمندان و پژوهشگران برتر جهان اسلام اعطا می‌شود. این جایزه به احترام نام پیامبر اعظم اسلام(ص) و به دلیل تأکید بسیار آن حضرت به علم‌آموزی، به نام یکی از القاب ایشان، مصطفی، به معنای برگزیده، نام‌گذاری شده است. این جایزه در سال جاری برای نخستین بار اهدا خواهد شد. هدف از اعطای جایزه مصطفی ترویج و تشویق علم‌آموزی و پژوهش در جوامع اسلامی است. این جایزه پیشگام توسعه روابط منطقه‌ای نهادهای علمی و فناوری در کشورهای اسلامی است و با تقویت ارتباط علمی میان دانشمندان و پژوهشگران جهان اسلام به رشد و تعالی علمی در کشورهای اسلامی کمک خواهد کرد. برگزیدگان جایزه مصطفی در چهار رشته مبلغ ۵۰۰ هزار دلار جایزه ویژه دریافت می‌کنند که مبلغ آن از محل موقوفات جایزه تأمین می‌شود. این چهار رشته عبارتند از: «علوم و فناوری نانو»، «علوم و فناوری زیستی و پزشکی»، «علوم و فناوری اطلاعات و ارتباطات» و «طرح برتر دانشمند مسلمان». این جایزه به طرح‌هایی تعلق می‌گیرد که زمینه‌ساز بهبود زندگی بشر بوده و در آنها محققان دست به نوآوری‌های مشهود در مرزهای دانش و فناوری زده یا روش‌های علمی جدیدی ارائه کرده باشند.
