دولت با فیلترینگ مخالف است

آرمان با دکتر محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری ارتباطات به گفت‌وگو پرداخته است:

به‌عنوان اولین سوال درحالی که یک سال از فعالیت دولت یازدهم گذشته، عملکرد خودتان و وزارتخانه‌ متبوعتان را چگونه جمع‌بندی می‌کنید؟

یک سال از انتخابات گذشته و کمتر از ده ماه از فعالیت دولت یازدهم، طی این مدت کارهای زیادی می‌توان انجام داد به هر حال انتخاباتی که انجام شد، تحولی را در روحیه مردم به‌وجود آورد و هم می‌توان گفت در نوع نگاهی که دولت برای کار و تعامل با مردم فراهم کرد. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هم از این مقوله مستثنی نیست، ما در این وزارتخانه مشکلاتمان بیش از سایر وزارتخانه‌ها بود چراکه در این وزارتخانه طی مدت4 سال، سه وزیر جابه‌جا شد؛ یعنی (آقایان تقی‌پور، نیکزاد و بعد هم نامی) بنابراین یک نابسامانی و عدم‌ ثبات مدیریت در این وزارتخانه وجود داشت. مساله دوم، ادغام این وزارتخانه با وزارت راه و مسکن و شهرسازی بود که موجب بی‌نظمی و عدم علاقه به‌کار در وزارت ارتباطات شد. مساله سوم، اختلاف‌نظرات داخلی بود که ناشی از تلاش برای ادغام این وزارتخانه در دیگر دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها بود. اختلاف نظری که با مرکز ملی فضای مجازی به‌وجود آمده بود، موجب شد مرکز تحقیقات و پژوهشگاه به‌هم ریخته شود. به‌هر روی با توجه به نوع نگاهی که در دولت‌های نهم و دهم وجود داشت، اساسا در وزارت ارتباطات سرمایه‌گذاری نشده بود، انتظارات مردم بالا بود خصوصاً در عرصه دیتا و اینترنت. لذا ما در چنین شرایطی این وزارتخانه را تحویل گرفتیم در مدتی که گذشت تلاش‌های بسیاری انجام شد تا در یک فاصله زمانی کوتاه وضعیت وزارتخانه ساماندهی شود. با توجه به اینکه من از سال 59 تا 65 در این وزارتخانه مسئولیت داشتم و افراد زیادی را می‌شناختم، کار را می‌شناختم و رشته تحصیلی من هم مرتبط با این وزارتخانه بود، سعی کردم در یک دوره زمانی کوتاه ثبات و آرامش را به آن برگردانم که تصور می‌کنم توانستم این کار را انجام دهم. تمامی مسئولان و معاونانی که انتخاب نمودم از داخل زیرمجموعه وزارتخانه بود. در طول ده ماه گذشته تلاش کردم در این وزارتخانه آرامش ایجاد شود و جایگاه این وزارتخانه مجدداً تثبیت شود؛ یعنی به همان جایگاهی که این وزارتخانه قبلا داشت، بازگردد. می‌دانید که این وزارتخانه همیشه به دو دلیل مورد توجه بوده؛ اول به این دلیل که به‌طور گسترده و پیوسته مردم کشور با این وزارتخانه مرتبط هستند و دوم اینکه این تکنولوژی، تکنولوژی روز دنیاست و کسی نمی‌تواند آگاه ازتحولات فناوری اطلاعات نباشد و خوشبختانه به سرعت این وزارتخانه جایگاه قبلی خود را پیدا کرد و ما پس از این دوره کوتاه که ساختارسازی و اوضاع را تثبیت کرده و مشکلات را برطرف کردیم، تلاش کردیم که ببینیم مطالبات و مشکلات مردم چیست و صرفاً تمام وقت خود را روی این گذاشتیم که بر اساس چند مولفه خدمات و دستاوردهای این وزارتخانه را توسعه دهیم. همگان به‌خوبی می‌دانند که مقام معظم رهبری، عنایت خاصی به این فناوری دارند و همیشه یکی از دغدغه‌هایشان این بوده است .چراکه این فناوری به نوعی است که هم می‌تواند موجب تحول در رشد و توسعه کشور و رفاه مردم شود و هم پیامدهای تخریبی داشته باشد لذا فرصت و تهدید هر دو باهم همراه است. ما برای بحث روی این موضوع کمیته‌ای تعیین و به دقت کار کردیم و ایشان برای شورای‌عالی فضای مجازی حکمی دادند.نکته دیگری که همواره به‌عنوان یک سند بالادستی برای ما مهم بود، برنامه پنجساله پنجم است که مفصل راجع به اینکه وظایف ما چیست، مشخص شده و مورد توجه قرار دادیم و از سوی دیگر شعارهایی که آقای دکتر روحانی در انتخابات و در عرصه فعالیت این حوزه داده بودند یکی از محورها بود و برنامه‌ای که به مجلس محترم ارائه کردم و آنچه در برنامه مجلس، در مصوبه و قانون مجلس برای ما بود را جمع کردیم و از محتوای آنها پروژه‌های مختلفی را استخراج کردیم که الان من و همه‌ همکارانم تمرکزمان را بر این گذاشته‌ایم که عقب‌افتادگی گذشته را جبران و بر اساس همان مولفه‌های ذکرشده، کار توسعه را پیش ببریم.

آیا از زمانی که مسئولیت را برعهده گرفتید، نابسامانی‌های مالی هم وجود داشته است؟

پرونده‌هایی در بازرسی کل کشور و در جاهای دیگر بوده و هم‌اکنون نیز هست اما من معمولاً بر اساس رویه‌ای که دارم و همیشه آن را رعایت می‌کنم، خود را صاحب‌نظر به امور قضایی و قضاوت نمی‌دانم. این موارد را برعهده‌ دستگاه‌های نظارتی می‌دانم بنابراین راجع به این موضوع صحبت نمی‌کنم اما راجع به اینکه از بودجه وزارتخانه می‌شد بهتر از این استفاده کرد، معتقدم می‌توانستیم با همان بودجه‌ای که در گذشته بود، برای توسعه و حل مشکلات بهتر برنامه‌ریزی کنیم ولی به‌هر حال یک مطلب هم مدنظر است و آن اینکه هر وزیر و دولتی بر اساس سیاست‌های ابلاغی که از طرف رئیس‌جمهور و دولت به آن اعلام می‌شود این کارها را انجام می‌دهد. می‌توانم بگویم با سلیقه من و با سیاست‌های دولت آقای روحانی، بخشی از کارهایی که در گذشته شده را نمی‌پسندم ولی ترجیح می‌دهم که وقت مصاحبه و حتی وقت خودم را روی این موضوع نگذارم. در این 10 ماهی که در خدمت مردم هستم، تلاشم بر این متمرکز بوده که به‌گونه‌ای از وقتم استفاده کنم که بتوانم پس از اتمام 4 سال، کارنامه‌ای را از نظر توسعه و انتظاراتی که مردم دارند، ارائه دهم.

وضعیت اینترنت، پهنای باند و سرعت مسائلی هستند که همچنان با نام وزارتخانه شما گره خورده، چرا پهنای باند، کم و سرعت اینترنت در ایران پایین است؟ آیا ما به لحاظ تکنولوژیکی توانمندی نداریم یا مشکل دیگری وجود دارد؟

سرعت اینترنت، پهنای باند و...، به این برمی‌گردد که باید بتوانید زیر‌ساخت‌ها را آماده کنید تا حاصل پروژه‌هایی که انجام می‌دهید بشود سرعت، پهنای باند. در ابتدای صحبت اشاره داشتم که به‌دلیل ناملایمات گذشته و عدم اختصاص بودجه کافی به این وزارتخانه و اختلافاتی که بوده و نوع نگاهی که دولت به این وزارتخانه داشته ازجمله اختلاف نظری که بین وزیر و رئیس دولت وجود داشت، مقداری به این صنعت و به این وزارتخانه کم‌مهری شده، به همین دلیلی ما عقب افتادیم. «اجرای شبکه ملی اطلاعات در کشور» می‌تواند پاسخی برای آن باشد. ما بر اساس قانون برنامه پنجساله پنجم موظف بودیم که در دو سال اول برنامه شبکه ملی اطلاعات را ایجاد کنیم که بر اساس آن60‌درصد خانوارها و 100 درصد کسب و کارها به اینترنت با سرعت مناسب دسترسی داشته باشند و خدمات مناسبی به آنها داده شود. از زمان حضورم در این وزارتخانه دو سال و نیم از برنامه پنجساله گذشته بود فلذا ما امیدواریم که در دو سال آخر برنامه بتوانیم این خواسته را محقق کنیم. امیدوار هستم که با اجرای شبکه ملی اطلاعات بتوانیم به پهنای باند کشور، دولت الکترونیک، آموزش الکترونیک، تجارت الکترونیک، سلامت الکترونیک و تمام خدماتی که مورد نیاز مردم است و در منزل و محل کار به آنها احتیاج دارید با سرعت مناسب دسترسی پیدا کنید.

با توجه به اینکه همیشه نهادهای مختلفی در این‌باره اظهارنظر می‌کنند، چه نهادی مسئولیت نهایی نظارت و کنترل اینترنت را برعهده دارد؟

بحث اینترنت تا زمانی بود که فقط یک خدمت به شما ارائه می‌شد که آن اینترنت بود. ولی اکنون شبکه‌ای هست که انواع و اقسام این خدمات را به شما ارائه می‌دهد. حالا ببینید اینترنت خدمتی‌بود که در زمانی ارائه شد، اکنون‌کاری که ما برای نام‌نویسی مرحله دوم ‌هدفمندی یارانه‌ها برای کل ملت ایران انجام دادیم یک خدمت است، اینترنت که نیست ولی از آن شبکه استفاده شده، شبکه بانکی که الان با آن مواجه هستیم، از هرجایی می‌توانید از این شبکه استفاده کنید که سیستم‌های ما استفاده می‌کند ولی صرفا اینترنت نیست. این مثال‌ها را می‌زنم که مردم بدانند دنبال این هستیم که مجموعه‌ای از خدمات ارائه دهیم که یکی از آنها هم اینترنت است و در همین شبکه هم وجود دارد.

درنهایت چه کسی مسئول است؟

مسئول کل زیرساخت ما هستیم.

حتی کنترل و نظارت؟

منظورتان چیست؟

یعنی کاهش سرعت در بعضی از روزها که شاهد آن هستیم .

مسئولیت آنچه مربوط به مسائل فنی این امور است را ما می‌پذیریم. بالاخره در این شبکه عظیمی که در سراسر کشور هست، (حدود شصت‌هزار کیلومتر فیبر نوری) یعنی راجع ‌به مجموعه‌ عظیمی‌ از دستگاه‌های رادیویی صحبت می‌کنم، راجع به انواع و اقسام دستگاه‌ها، دیتاسنترها و...، یعنی درحال هدایت شبکه عظیمی هستیم و طبیعی ‌است که اتفاقاتی هم رخ‌ می‌دهد.

البته درمورد این اتفاق که مثلاً با عبور کشتی و برخورد لنگر احتمالا مشکلی پیش می‌آید، صحبت نمی‌کنم.

خوب در ارتباط با اینها ما مقصریم. راجع‌ به اینکه کسی در یکی از ارتباطات دستکاری کند هم ما مقصریم ولی کاهش سرعت اینترنت یا در اختیار زیرساخت ماست یا در اختیار دستگاه‌های اپراتورهاست. یعنی وقتی یک ماشین درحال کارکردن است به‌دلایل مختلف ممکن است اشکالی پیش بیاید. بارش برف سنگینی که سال گذشته در گیلان و مازندران داشتیم، سیستم ما مشکل نداشت، وقتی برق قطع و باتری تمام شد ارتباط از کار افتاد یعنی می‌خواهم بگویم این اتفاقات دلایل فنی هم دارد فلذا آنچه مربوط به مسائل فنی‌است یا به ما مربوط می‌شود یا به شرکت‌ها یا اپراتورهایی که بازهم با آن در تماس هستیم.

مدتی پیش آقای رئیس‌جمهور دیدار و انتقاداتی از وزارتخانه داشتند به‌خصوص در موضوع پهنای‌باند و درخواست کردند که این ‌وزارتخانه هرچه زودتر پهنای باند را افزایش بدهد. نخست بفرمائید به‌عنوان وزیر ارتباطات آیا گسترش اینترنت را برای جامعه یک تهدید می‌دانید؟ کما اینکه عده‌ای براین باور هستند که پهنای باند می‌خواهیم چکار؟!

اینترنت مثل چاقو می‌ماند، هم استفاده‌ مفید می‌توان از آن کرد و هم استفاده‌غیرمفید؛ پس چاقو هم تهدید است و هم فرصت. یعنی شما با چاقو بسیاری از امور زندگیتان را انجام می‌دهید که این ابزار جزو ضروریات است و باید هم باشد اما حالاکسی هم هست که با چاقو با کسی دعوا می‌کند و از آن استفاده نا‌بجا می‌کند. نگاه من نگاهی است که اینترنت در داخل خود دنیایی دارد و اول باید در جامعه‌مان فرهنگ استفاده از اینترنت را ترویج دهیم که این دنیایی که در آن اطلاعات و مباحث علمی و سرگرمی زیاد وجود دارد، چگونه از آن استفاده مطلوب کنیم البته با صرف کمترین وقت.

اگر افزایش نفوذ اینترنت هم فرصت است و هم تهدید، پس چرا ما بیشتر به تهدید توجه داریم؟ در واقع می‌توان گفت در شاخصه‌ها خیلی پایین‌تر از سطح جهانی هستیم حتی در کشورهای حوزه خلیج‌فارس.

در مقدمه ابتدا عرض کردم که در این دولت هیچ اصراری بر این نبوده که نگاه تهدیدی داشته باشیم، سیاست دولت این است که اینترنت و این شبکه در خدمت مردم می‌تواند بسیاری از امور را به‌راحتی پیش ببرد، می‌تواند در خدمت چابک‌سازی دولت باشد، می‌تواند جلوی فساد، تبعیض، جعل و همه اینها را بگیرد و فرصت‌های بسیاری را خلق کند. ضمن اینکه برای استفاده خصوصی بسیار مفید است. از سوی دیگر در اینترنت سایت‌های خلاف عفت عمومی، مستهجن و ضددین وجود دارد که هیچ خانواده‌ای اینها را ترویج نمی‌کند برای اینکه به‌راحتی در دسترس فرزندانشان قرار بگیرد یعنی شما الآن در منزل سعی می‌کنید که چیزی را دراختیار فرزندانتان قرار دهید که مضر نباشد. حتی سیاست ما این است که آنچه تقریباً بین خانواده‌ها، مسئولان و تفکرات مختلف و جریان‌های مختلف مورد اجماع است، اتفاق نظر دارند، ما می‌گوییم که این تهدید است ولی ما باید این تهدید را مدیریت کنیم.

ضریب نفوذ اینترنت در ایران چقدر است؟

اگر اجازه دهید عرضم را تمام کنم به این موضوع هم می‌رسیم. پس ما باید تهدید را مدیریت کنیم و وقتی ما این تهدید را مدیریت می‌کنیم دغدغه ای نداریم بلکه به این سمت می‌رویم که مردم به راحتی بتوانند از این امکان و فرصت حداکثر استفاده را کنند. مگر نتیجه افزایش سرعت در دانشگاه‌ها غیر از این است که دانشجویان و اساتید ما کلاس‌ها و مباحث علمی‌تر خواهند داشت و از تمام دستاوردهای دنیا با سرعت بیشتری مطلع می‌شوند؟ اگر تجارت و صنعت ما به اینترنت پر سرعت دسترسی داشته باشد مگر غیر از این است که ما ارتباط بین الملل مان در ارتباط با همکاری‌های اقتصادی سرعت بیشتری خواهد گرفت؟ عرض من این است که دولت به طور جد دنبال این فرصت سازی است. آنچه آقای رئیس جمهور در آن جلسه مطرح کردند همین بود که ایشان اشاره کردند که شبکه ملی اطلاعات باید با سرعت بیشتری راه اندازی شود، پهنای باند باید گسترش پیدا کند ، سرعت اینترنت می‌بایست افزایش پیدا کند. اینها موضوعاتی است که از زمان روی کارآمدن این دولت روی آنها کار می‌شود. حالا بخشی از رسانه‌های خارج برخی از سخنان رئیس‌جمهور را گرفتند و بخشی را رها کردند. آقای رئیس‌جمهور هم روی مدیریت تهدید همیشه تأکید دارند و هم استفاده بهینه و با سرعت بیشتر از فرصت‌ها و برای آن برنامه‌ریزی کردند.

آیا آماری دارید که بگوید ضریب نفوذ اینترنت در منطقه و در جهان به چه میزان است؟

ضریب نفوذ اینترنت الان در جهان به حدود 104-103 رسیده و در منطقه حدود 14 هست در واقع بین 15-13 در نوسان است و برنامه پنجم برای جهان که سیاستگذاری نکرده اما در هدفگذاری برنامه پنجم برای منطقه قرار است که دوم شویم و ان‌شاءا... فکر می‌کنم که تا آخر برنامه حتما برنامه‌هایمان را ادامه خواهیم داد.

الان شبکه‌های اجتماعی واقعیت انکارناپذیر جامعه هستند، بحث فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی مثل واتس‌آپ و وایبر تا چه حد مؤثر است؟

همین‌طور که اشاره کردید شبکه‌های اجتماعی واقعیت است و تسهیلاتی را دراختیار کاربران قرار می‌دهد. اگر قرار بر این باشد که با شبکه‌های اجتماعی مخالفت شود و در وزارتخانه با عینک اقتصادی به این شبکه‌ها نگاه کنیم باید اولین مخالف آن بودیم چراکه اینها مرتباً باهم رایگان صحبت می‌کنند و انواع و اقسام فعالیت‌ها را دارند ولی سیاست دولت فعلی و این وزارتخانه این نیست که برای اینکه سود بیشتری عاید وزارتخانه و خزانه دولت شود، بیاییم با تسهیلاتی که دراختیار مردم قرار گرفته، مخالفت کنیم. بنابراین دولت با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی مخالف است و این راهکار را موثر نمی‌داند.

پس چرا عده‌ای از فعالان سیاسی با شبکه‌های اجتماعی مخالف هستند؟

یا اینکه برخی توجیه نیستند یا اینکه خودشان وارد شبکه‌های اجتماعی نشده‌اند که کار بکنند، بلکه بیشتر شنیده‌هایشان هست. مگر همین تلفنی که قانوناً و رسماً در اختیار مردم گذاشتیم و ارتباطی که مردم از این طریق دارند صددرصد سالم است؟ در ارتباط با شبکه‌های اجتماعی هم همین‌گونه است. من در مناسبت‌های مختلفی که با مردم مواجه می‌شوم خیلی از اقشار جامعه که به سفرهای عتبات مشرف می‌شدند، اظهار می‌دارند که از این شبکه‌ها برای ارسال عکس یا تبادل روایات استفاده می‌کردیم. می‌خواهم بگویم این ظرفی است که شما می‌توانید از آن بهره‌برداری‌های مختلف کنید لذا فکر می‌کنم که ما نباید همینطوری مخالفت کنیم. نکته‌ای که مطرح است و ممکن است آن‌را به‌عنوان یک آدم ملی بگوییم با توجه به اینکه سرور این شبکه‌های ملی در خارج از کشور است، اینها می‌توانند مراودات و رفتار و مطالبات این 5-4 میلیون ایرانی که باهم در ارتباطند را تجزیه کنند، چرا ما باید اطلاعات خودمان را در دسترس خارجی‌ها قرار دهیم؟ بر این اساس ما اعتقادمان بر این است که خود ایرانی‌ها، دانشگاه‌ها، جوان‌ها و گروه‌های مختلف بیایند و در داخل ایران برنامه‌نویسی کنند و app بنویسند و شبکه‌های اجتماعی داخلی را فعال کنند. ما هم حتماً کمک مالی به آنها خواهیم کرد برای اینکه نشان دهیم برای این کار ارزش قائل هستیم، کمک فنی خواهیم کرد و حاضرم در دیتاسنتر تمام امکانات را به‌طور رایگان دراختیارشان قرار دهم که در داخل کشور این اپلیکیشن‌ها را داشته باشیم. مگر ما چه کم داریم؟ چون جوان‌های ما در برنامه‌ریزی خیلی خوب کار می‌کنند. مثلاً وی‌چت را چند نفر چینی نوشته‌اند. ما در مقابل شبکه‌های اجتماعی نمی‌ایستیم ولی توصیه‌مان این است که شبکه‌های اجتماعی باید داخلی شود اجازه ندهیم که دیگران از رفتار و اطلاعاتمان سوءاستفاده کنند. در دنیای امروز اینکه آنها نتوانند تمام این اطلاعات را برداشت کنند کار سختی نیست. تعداد قلیلی از کاربران ما فرهنگ استفاده از این شبکه‌ها را خوب درک نکرده‌اند و بعضا اطلاعات خود را در معرض دید قرار می‌دهند درصورتی که بسیاری از کاربران خارجی، برای حریم خصوصی خودشان ارزشی قائل هستند.

اسم آقای واعظی همیشه به سیاست خارجی گره خورده، برخی از شایعات حاکی از این است که چند وقت پیش به شما پیشنهاد نمایندگی ایران در سازمان ملل داده شده است. آیا صحت دارد؟

نه، این شایعه اصلاً صحت ندارد. در گذشته، بین 20- 15 سال گذشته، پیشنهاد نمایندگی ایران در سازمان ملل به بنده شد و به‌دلیل مسائل خانوادگی نمی‌خواستم به خارج از کشور بروم. الآن به طریق اولی گرفتارهایی که داریم، نه به من پیشنهادی شده و نه شرایط کاری من اقتضای چنین مسئولیتی را دارد.

شما قرار بود وزیر خارجه شوید؟! در مرداد 92 به شما پیشنهاد وزارت خارجه شد چرا نرفتید؟

من هیچ وقت تمایل نداشتم به وزارت خارجه یا به وزارت ارتباطات بروم. آنچه برای من مهم بود این بود که مردم انتخابی کردند و نتیجه این انتخاب باید برای همه محترم باشد. من وظیفه خود می‌دانستم که به کمک دولت آقای روحانی و این انتخاب مردم بشتابم نه فقط برای اینکه سمت اجرایی داشته باشم و پست بگیریم. اگر من هیچ سمتی هم در این دولت نداشتم چون بر اساس اعتقاداتم این انتخابات برگزار شده بود، وظیفه خودم می‌دانستم که هر کمکی که می‌توانم به دولت آقای روحانی بکنم. این چیزهایی است که حاصل برداشت رسانه‌ها و خبرنگاران است، مثل همین شایعه‌ای که در سایت‌های مختلف کار شد، کذب محض بود. در ذهن هیچ‌کس نبود و در هیچ محفلی هم صحبت از آن نشده بود. آن موقع هم همین بود. رشته تحصیلی جوانی من الکترونیک و مخابرات بود، بعد کارشناسی ارشد و دکترا را هم در رشته علوم سیاسی و روابط بین‌الملل گرفتم، این است که ما دو کلاه داریم و برایم هیچ فرقی نمی کرد که اینجا باشم یا آنجا. اتفاقاً از وقتی هم به این وزارتخانه آمدم، خیلی برایم جالب است که با فناوری‌ای مواجه شدم که فناوری روز دنیاست و تحولاتش هفتگی و ماهانه است و خیلی شیرین است. احساس می‌کنم جایی آمدم که عقب‌افتادگی‌هایی دارد و ممکن است با اتمام دوره چهار ساله‌ام بتوانم بخشی از این عقب‌افتادگی‌ها را جبران کنم. در واقع ما به این مردم خیلی بدهکار هستیم. ممکن است بتوانیم بخش کوچکی از بدهکاریمان را بپردازیم.