پنجشنبه, ۰۷ فروردین ۱۳۹۳
۰۱:۰۳
۵۹
کمی دورتر از شهر جلفا و در نزدیکی روستای دره شام مجموعه کلیسای سن استپانوس قرار دارد که دومین کلیسای مهم و تاریخی ارامنه ایران و جهان پس از کلیسای سیاه ماکو به شمار می‌رود.
دژ استواری که این کلیسا را در برگرفته و وانگ خوانده می‌شود، روزگاری محل تجمع طللاب، خطاطان و خوشنویسان وتذهیب کاران، نویسندگان فلاسفه و مورخین و دانشمندان مسیحی بوده است. مجموعه یا وانگ استپانوس مقدس از دو نظر برای ارمنیان حائز اهمیت است، کلیسا به خاطر سبک بنا و جنبه فرهنگی از مراکز مشهور دینی و فرهنگی ارمنیان است. همچنین تعداد بسیاری خوشنویس در این وانگ گرد آمده و به استنتاج کتب می پرداختند، نقاشان و تهذیب کاران با هنر خود بر زیبایی کتابها می افزودند و به این سبب وانگ استپانوس مقدس به عنوان یکی از مراکز خوشنویسان ارمنی در جهان شهرت یافته است.
این کلیسا به همراه دو کلیسای سیاه (قره کلیسا) و زور زور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. به مسافرانی که قصد دارند به منطقه آزاد ارس که سرزمین زیبایی‌ها می‌خوانندش، سفر کنند؛ باید پیشنهاد داد که دیدار از این نگین زیبای منطقه را از دست ندهند.
نام این کلیسا مزین به نام سن استپانوس است. سن استپانوس یا همان استفان مقدس از اولین شهدای راه مسیحیت است و در بسیاری از کشورهای جهان کلیساهای متعددی با همین نام وجود دارد.
سن استپانوس که از نزدیکان حواریون حضرت مسیح (علیه‌السلام) و از اولین مبلغان مسیحیت بود، در سال ۳۶ میلادی در اورشلیم توسط یهودیان سنگسار شد. یهودیان اورشلیم به اتهام اینکه سخنانی برخلاف شریعت یهود به زبان آورده است، استپانوس را دستگیر و در روز 26دسامبر سال 36 میلادی سنگسار کردند.
یکی از زیباترین و مشهورترین کلیساهای ارمنیان در جهان کلیسای استپانوس مقدس با ویژگی‌های معماری و تزیینی بسیار است. حصار سنگی که این بنا را در دره شام و در میان درختان احاطه کرده بارویی است بلند با هفت برج نگهبانی و پنج پشت استوانه یی سنگی مانند دژهای مستحکم دوره ساسانی و قرون اولیه اسلام. البته هنوز تاریخ دقیق تاسیس کلیسای سنت استپانوس کاملاً مشخص نیست.
کلیه دیوارهای خارجی، بام، ساق گنبد، گنبد، ستون‌ها و برج‌ناقوس کلیسا را با سنگهای سفید و صورتی تراشیده شده ساخته‌اند. گنبد عظیم 16 ضلعی مرتفع کلیسا را روی 4 ستون سنگی قطور که با سنگهای تراشیده ساخته شده است، استوار کرده‌اند. سرتاسر دیوارهای خارجی کلیسا پوشیده از حجاری‌ها، طاق‌نماها، نیم ستون‌ها و مقرنس‌‌کاری‌های بسیار زیبا، همراه نقش برجسته هایی که سنگسار کردن استپانوس مقدس، مصلوب شدن و عروج مسیح(ع) و تصویر زیبای او در آغوش حضرت مریم است که مجموعه را به صورت یکی از شاهکارهای بسیار نفیس معماری ایران زمین درآورده است.
سه کلیسا در حریم کلیسای استپانوس در منطقه دره شام وجود دارد، روستاهای دره شام تا دوره صفویه فعال بودند و ارمنیان در این روستاها کشاورزی و دامپروری می‌کردند. پس از کوچ ارمنیان به داخل فلات ایران به وسیله شاه عباس صفوی روستاهای دره شام خالی از سکنه شد.
این کلیسا که در طول تاریخ چندین بار مرمت شده است، در سال 1209 خورشیدی عباس میرزا نایب‌السلطنه، روستای دره شام را به مبلغ سیصد تومان خرید و وقف دیر و کلیسای استپانوس مقدس کرد. کتیبه ای که به همین مناسبت با خط نستعلیق بر روی سنگ آهکی سرخ رنگی از نوع سنگهای خود بنای کلیسا ، بالای در ورودی کلیسا نصب شده است، بیانگر این اتفاق است.
متن مندرجات سنگ نبشه به شرح زیر است:
«بسم الله الرحمن الرحیم و هو قدیم ، در عصر سلطنت اعلی حضرت قدر قدرت قضا تواء مان سکندرحشمت ، دارادربان ، نواب اشرف ، حضرت نائب السلطنه العلیه، عباس میرزا ارواحنا فداه ،که خلف ارشد نامدار جمجماه، ظل الله، فتحعلی شاه قاجار است ابقی الله عمره و سلطنت وادام الله ملکه که مرحمت بی‌نهایت درباره کمترین دعا گوی سرگیس ولد استپان خلیفه جلفای من قراء نخجوان داشت که گویا حسن خدمت کمترین در پیشگاه حضور والا جلوه‌گر شد بنابراین قریه دره شام را در تاریخ سنه 1246 به این کمترین که دعا‌گوی دولت ابد مدت شاهی بودم تیول، مرحمت فرمودند که صرف اوجاق دانیال (ع) نمایم و دعا‌گوی عمر دولت شاه و شاه‌زاده و امیرزاده‌ها باشم و در تاریخ سنه 1246 قریه دره شام را از عالی جاه محبعلی بیک نخجوانی به مبلغ سه صد تومان گرفته و وقف اوجاق دانیال (ع) ساختیم که هرکس در این مقام مبارک بعد از این خلیفه بوده باشد به دولت‌شاه ایران واجب است دعا نماید ثانیا لعنت خدا و نفرین رسول بر آن کسی که این قریه را بفروشد یا به بیع گذارد و صرف اوجاق ننماید.»
